روش های متنوعی برای تهیه برنامه زمانبندی یک پروژه عمرانی وجود دارد. از میان این روش ها در این مقاله به روش گانت و روش مسیر بحرانی پرداخته شده است. بسته به مقتضیات پروژه روش های مختلفی مورد استفاده قرار می گیرد. روش گانت یکی از قدیمی ترین روش ها در مقوله برنامه زمانبندی پروژه ها است. در سال 90 میلادی، ابداع روش مسیر بحرانی سبب شد تا مشکلات روش میله ای برطرف شود. با توجه به این موضوع روش مسیر بحرانی مورد استقبال صنعت ساختمان قرار گرفت، هر چند هنوز هم روش گانت به عنوان ابزار مهمی در زمانبندی پروژه مطرح است.
نمودار گانت (میله ای)
در زمان جنگ جهانی اول، هنری گانت این روش را ابداع کرد. دلیل کاربرد وسیع نمودار گانت حتی در دنیای امروز، سادگی در تهیه و قابل درک بودن آن است. نمودار میله ای مجموعه ای از فهرست فعالیت های مختلف موجود در پروژه در محور عمودی و زمان در محور افقی است. در روش گانت، شروع و اتمام هر فعالیت، همچنین زمان فعالیت ها به آسانی قابل تشخیص است. در حقیقت طول هر میله برای هر فعالیت، نمایانگر طول آن است.
ترسیم نمودار گانت (میله ای)
تهیه نمودار گانت در چند مرحله ساده صورت می گیرد. در ابتدا برای رسم نمودار، فهرستی از مجموعه فعالیت های پروژه تهیه می گردد و مدت هر یک از آنها مشخص می گردد. در مرحله نهایی فعالیت ها به ترتیب از نظر مرحله اجرا مرتب شده و نمودار ترسیم می شود. زمان های نشان داده شده در نمودار، معرف زودترین زمان شروع و پایان فعالیت مربوطه است. جهت نشان دادن دیرترین زمان شروع و پایان یک فعالیت از خط چین استفاده می شود. مخاطب باید در نظر داشته باشد که به عنوان یک قانون کلی، نمودار میله ای حداکثر برای 100 فعالیت ترسیم شود زیرا برای فعالیت های بیشتر احتمال پیچیدگی بیش از حد وجود دارد و متعاقباً خطا بالا می رود.
از محدودیت های این روش عدم توانایی در به تصویر کشیدن اندرکنش فعالیت ها با یکدیگر است. لذا در پروژه هایی که تعداد فعالیت ها زیاد است، استفاده از این روش توصیه نمی شود. اما در پروژه هایی نظیر راهسازی و خط لوله که در آنها پیمانکار باید برنامه زمان بندی را بر اساس شرایط آب و هوا تنظیم کند، این روش می تواند روش موثری باشد. به عنوان مثال رطوبت بالا بر روی عملیات تراکم تاثیر به سزایی دارد اما تغییرات شرایط هوا را نمی توان برنامه ریزی نموده و در نمودار نمایش داد، اما نمودار میله ای نیاز به تنظیم مجدد ندارد زیرا ارتباط بین فعالیت ها در گانت نمایش داده نمی شود و این در حقیقت مهمترین عیب نمودار میله ای می باشد. در غالب موارد سعی می شود تا در این روش، زمانبندی فعالیت های پروژه از انتها به ابتدا انجام گردد. با توجه به زمان اتمام قرارداد، مهندسی که مسئولیت تهیه زمانبندی را بر عهده دارد، آخرین فعالیت را در طول مدت پروژه پخش می کند. این امر ممکن است تا زمان شروع و پایان فعالیت ها به طور تقریبی ترسیم شود.
همان طور که بیان شد، یکی از مهمترین معایب نمودار گانت، فقدان دقت در نشان دادن توالی یا ترتیب فعالیت ها است. برای حل این مشکل از خطوط ارتباطی یا پیکان ها برای تبیین ترتیب منطقی بین فعالیت ها استفاده می شود. بر همین اساس، بسیاری از نرم افزارها از روش فوق بهره می گیرند.
منحنی پیشرفت تجمعی پروژه
منحنی پیشرفت تجمعی یا منحنی S ابزاری برای کنترل روند و اندازه گیری میزان پیشرفت پروژه است. این منحنی بر روی نمودار میله ای ترسیم می شود. این منحنی در واقع تکمیل فعالیت پیش بینی شده در هر زمان را انعکاس می دهد. برای ترسیم این منحنی، وزن هر فعالیت نسبت به کل وزن پروژه محاسبه می شود. البته این که هر فعالیت چه وزنی دارد بسته به معیارهای مختلف می تواند متفاوت باشد. ارزش مالی و منابع انسانی (نفر – ساعت) بیشترین کاربرد را به عنوان پایه های وزنی دارند.
بنابراین برای ترسیم منحنی S ابتدا نمودار زمانبندی ترسیم شده و سپس با تعیین وزن هر فعالیت، پیشرفت تجمعی به کمک رابطه زیر محاسبه شده و سپس نمودار ترسیم می شود.
این منحنی از خصوصیات هر پروژه ساخت و ساز است. شکل این محنی شبیه S است زیرا در ابتدای پروژه، پیشرفت غالباً به کندی صورت می گیرد و با انجام فعالیت های بیشتر، پیشرفت پروژه شتاب می گیرد. در انتهای پروژه نیز مجدداً فعالیت به آرامی انجام می گیرد.
روش زمانبندی مسیر بحرانی
روش مسیر بحرانی (Critical Path Method) یا CPM از دیگر روش های کاربردی در تهیه برنامه زمانبندی پروژه ها است. این روش خود به دو روش زیر تقسیم می شود:
- روش فعالیت در گره (Activity On Node): این روش به روش نمودار پیشین یا PDM نیز شناخته می شود.
- روش فعالیت بر روی نمودار (Activity On Arrow): این روش به روش پیکان یا روش i-j نیز شناخته می شود.
تقریباً می توان گفت این دو روش اطلاعات مشابهی را در اختیار مخاطب قرار می دهد اما از نظر شکل نمایش اطلاعات، با یکدیگر متفاوت هستند. علاوه براین، روش AON در مقایسه با روش AOA از انعطاف پذیری بیشتری در نشان دادن ارتباط به بین فعالیت ها برخوردار است. در هر دوی این روش ها، شبکه ای از فعالیت ها و ارتباط میان آنها شکل می گیرد به همین دلیل به این روش ها، روش شبکه ای نیز گفته می شود.
تهیه شبکه زمانبندی
برای تهیه شبکه زمانبندی رعایت مجموعه ای از ضوابط به صورت گام به گام ضروری است. عدم اجرای این مراحل به صورت صحیح سبب می شود تا شبکه به صورت صحیح شکل نگیرد و به تبع، بهره گیری از آن را برای مخاطب مشکل سازد. این ضوابط به ترتیب عبارتند از:
گام 1- ساختارشکنی پروژه: هدف از این گام شکستن پروژه به فعالیت های مستقل کوچکتر است تا پروژه قابل کنترل باشد.
گام 2- مشخص نمودن مدت هر یک از فعالیت ها
گام 3- ترسیم شبکه بر اساس رابطه منطقی میان فعالیت ها: در این گام با توجه به ارتباط منطقی بین فعالیت ها شبکه ترسیم می شود. در هنگام مرتب کردن فعالیت ها باید به هر یک از سوالات زیر پاسخ داده شود.
- کدام فعالیت ها باید قبل از شروع این فعالیت به اتمام برسند؟
- کدام فعالیت ها را نمی توان پیش از اتمام این فعالیت شروع کرد؟
- کدام فعالیت را می توان هم زمان با این فعالیت انجام داد؟
گام 4- شماره گذاری رویدادها (فعالیت ها در شبکه توسط رویدادها به یکدیگر ارتباط پیدا می کنند.)
هر گره با یک شماره شناسایی می شود. یک شماره نباید بیش از یک بار مورد استفاده قرار گیرد. شماره گذاری گره ها، پس از مرتب کردن فعالیت ها انجام می شود. معمولاً به گره I شماره ای کمتر از J اختصاص داده می شود.
گام 5- محاسبه زمان رویدادها: پس از ترسیم شبکه، هدف محاسبه مسیر بحرانی یا طولانی ترین مسیر شبکه می باشد. اما برای تعیین این مسیر، ابتدا باید زمان هر رویداد و سپس زمان هر فعالیت محاسبه شود. هر رویداد شامل دو زمان می شود. زمان زود رویداد (EET) و زمان دیر رویداد (LET).
گام 6- محاسبه زمان های فعالیت ها
گام 7- مشخص کردن مسیر بحرانی: برای بعضی از فعالیت ها، زمان های شروع زود و دیر و اتمام زود و دیر یکسان خواهد بود. در این حالت، فعالیت ها بحرانی هستند و این فعالیت ها باید در زمان های تعیین شده به اتمام برسند، تا پروژه بدون تأخیر تکمیل گردد. مسیری که این فعالیت های بحرانی را شامل می گردد به مسیر بحرانی موسوم است.
گام 8- محاسبه شناورها: فعالیت هایی که در مسیر بحرانی قرار دارند را می توان برای مدتی با تأخیر انجام داد، بدون اینکه مدت زمان پروژه افزوده شود. قابلیت انعطاف پذیری یک فعالیت از نظر افزایش زمان انجام آن فعالیت، به شناور (Float) موسوم است.
مرجع:
کتاب برنامه ریزی و کنترل پروژه های عمرانی/ تألیف: پرویز قدوسی انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
در زمینه ابنیه و ساختمان بیشتر مطالعه کنید :
- ساخت و ساز ابنیه و ساختمان (Building & Structure)
- قرارداد مشارکت در ساخت (Construction participation contract)
- نظارت بر اجرای پروژه های عمرانی (Construction Supervision)
- سوله چیست ؟ انواع و کاربرد سوله (Industrial Shed)
- مدیریت پیمان (Management Contracting)
- مدیریت طرح (Construction Management)
- انواع سیستم های سازه ای (Structural System)
- مدیریت پروژه های عمرانی (Project Management)
- آیین نامه ی ۲۸۰۰ ، طراحی ساختمان ها در برابر زلزله
- سازه فولادی یا اسکلت فلزی (Steel Structure)
- سازه بتنی یا اسکلت بتنی (Concrete Structures)
در زمینه پایدارسازی گود بیشتر مطالعه کنید :
- ساخت از بالا به پایین یا تاپ دان چیست؟ (Top-Down Construction)
- نیلینگ یا میخ کوبی دیواره چیست؟ (Soil Nailing)
- انکراژ یا مهارگذاری خاک چیست؟ (Soil Anchorage)
- مهارمتقابل یا استرات چیست؟ (Braced Excavations – Struts)
- سازه نگهبان خرپایی چیست؟ (Truss Retaining Structure)
در زمینه بهسازی خاک بیشتر مطالعه کنید :
در زمینه مطالعات ژئوتکنیک بیشتر مطالعه کنید :
- مطالعات خاک یا مطالعات ژئوتکنیک چیست؟ (Site Investigation)
- مطالعات لرزه خیزی چیست؟ (Seismicity studies)
در زمینه طراحی و مشاوره بیشتر مطالعه کنید :
در زمینه تخریب و خاکبرداری بیشتر مطالعه کنید :
مطالب مرتبط :
